Eigen schuld?

Veilig of vrij leven

Het is niet mijn schuld. Een kort rokje is geen synoniem voor toestemming. Toch weet ik wat voor reacties er kunnen ontstaan wanneer ik een kort rokje draag. Al weet ik dat het niet mijn schuld is; een ander is volledig verantwoordelijk voor diens eigen gedrag. Tegelijkertijd weet ik ook wat er gebeurt wanneer ik me meer sexy profileer. In die wijde broek voel ik me dan wellicht niet mezelf, maar over het algemeen voel ik me dan wel veiliger. 

Je wordt er de laatste jaren mee doodgegooid. Twee op de drie personen die zich als vrouw identificeren en/of vrouwelijke uiterlijke kenmerken heeft, hebben te maken gehad met straatintimidatie in de leeftijdscategorie van 12 tot 25 jaar (1). Overal zijn er allerlei personen en organisaties zich aan het inzetten om dit aantal naar beneden te halen. Ik vind het maar een ingewikkeld iets. Neem het sisverbod in Rotterdam als voorbeeld, wat zelf is teruggefloten doordat het in strijd is met onze vrijheid van meningsuiting (2). Ik merk dat iedereen er wel wat over te zeggen heeft, onder andere met de woorden ‘je mag tegenwoordig ook niets meer zeggen’. Rekening houden met iedereen is lastig en de definitie hiervan lijkt dan ook persoonsgebonden te zijn. 

Actie is reactie 

Op vele dagen heb ik een enorme strijd met het uitzoeken van een outfit. Iets waarin ik me comfortabel voel, wat ik leuk vind én wat de minst potentiële vervelende reacties oproept bij een ander. Wanneer ik wijde, bedekkende en/of minder opvallende kleding draag, heb ik ervaren dat ongewenste reacties zich minder vaak bij me voorkomen. Dit zou je een gevolg van mijn eigen actie kunnen noemen. Al heb ik het nooit helemaal zelf in de hand, want een ander blijft onvoorspelbaar. Een voorbeeld hiervan was te zien in Brussel tijdens de expositie ‘Wat had je die dag aan?’. De expositie toont verschillende kledingstukken die werden gedragen door vrouwen toen ze werden verkracht. Een wit T-shirt met een spijkerbroek, een zwempak, een boerka, een politie uniform en een zomerjurkje, van alles komt er voorbij (3). Geen enkel kledingstuk (of het ontbreken ervan) lokt een verkrachting uit is het pleidooi en hier sluit ik me volledig bij aan. Tegelijkertijd heb ik zelf de ervaring dat personen me vaker belagen wanneer ik me meer sexy kleed. 

Om deze reacties te voorkomen pas ik mijn gedrag wel degelijk aan. Jaren geleden zelfs zo veelvuldig dat ik op den duur niet meer naar buiten kwam. Je leefwereld wordt zo wel erg klein. Hierin ben ik niet de enige. Uit onderzoek blijkt dat alle personen die zich identificeren als vrouw en/of vrouwelijke uiterlijke kenmerken hebben, dat 60 procent daarvan hun gedrag aanpast om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen (4). De meeste personen die hun gedrag aanpassen doen dit door ervoor te zorgen dat ze niet alleen zijn tijdens het uitgaan, vermijden ze oogcontact, bepaalde groepen, doen ze alsof ze bellen of vermijden ze bepaalde plekken. 

Als je slachtoffers de verantwoordelijkheid geeft van hun eigen aandeel, insinueer je dan niet dat het slachtoffer het incident had kunnen voorkomen, oftewel: dat de slachtoffer zelf schuld draagt? Een bepaald stuk ondergoed werd in een rechtszaak in Ierland als bewijs gebruikt dat een verkracht meisje zelf uit was op seks. Is sexy kleding dan toch wel een synoniem voor toestemming? Rotterdam 2018, toen Orlando Boldewijn levenloos werd gevonden, werd er gezegd dat hij gewoon niet had moeten afspreken met een onbekende man via een datingapp (5). Komt deze goedpraterij over de dader, het wegnemen van diens verantwoordelijkheid, voort uit onze nijging te geloven dat de wereld rechtvaardig is en dat een ieder krijgt wat die verdient? Of is het een bepaalde schijnveiligheid door te geloven dat de schuld bij het slachtoffer ligt? Want anders kan dit zomaar bij iedereen gebeuren. Het resultaat is in ieder geval dat de benadeelde niet gehoord en gesteund wordt, maar wordt veroordeeld. Dit creëert schaamte, onzekerheid, angst en depressiviteit. Dit staat de verwerking in de weg en tevens zorgt dit voor meer aanpassingen in gedrag om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen (5). 

De helft van 12 en 13 jarigen 

In een onderzoek van het cbs over de mate van straatintimidatie worden kinderen van 12 jaar al meegenomen. In de resultaten van het onderzoek wordt geschreven dat 12 en 13 jarigen aangeven het minst te maken hebben gehad met straatintimidatie. Een geruststellend gevoel krijg ik ervan. Dan lees ik verder en zie ik dat maar liefst de helft van al die 12 en 13 jarige kinderen aangeven dat ze al te maken hebben gehad met straatintimidatie (1). 

Toen ik 11 of 12 jaar oud was, herinner ik me de eerste keer dat ik te maken kreeg met straatintimidatie. Er waren mannen werkzaam op een steiger waarvan een aantal naar me floten en ik kreeg de opmerking ‘waar gaan die mooie beentjes heen?’ te horen. Ik voelde me super ongemakkelijk, want ze lieten merken dat ze nadrukkelijk naar me keken, iets van me vonden en dit kenbaar maakte aan alle aanwezigen op straat. Hiernaast keken ook alle omstanders naar mij, waarschijnlijk uit natuurlijke nieuwsgierigheid. Ook voelde ik me gevleid, want ik was nog een jong en dit was voor mij een teken dat ik werd gezien als vrouw. De boodschap die ik hier vervolgens uithaalde was dat mijn lichaam niet meer alleen van mij was. Mensen op straat vinden er wat van en laten dit merken. 

Ontgroening in een nieuwe wereld

Het voelde alsof ik een nieuwe wereld instapte. De volwassen-wereld waar ik door volwassen mannen werd geobjectificeerd (en geseksualiseerd). Ik was geen jong meisje meer, maar een vrouw met eigen verantwoordelijkheid. Verantwoordelijkheid over hoe ik werd behandeld door de maatschappij. Straatintimidatie werd in verband gebracht met mijn kleding, dus mijn verantwoordelijkheid. 

In het onderzoek naar straatintimidatie van het cbs geven de kinderen van 12 en 13 jaar aan het minste te maken hebben gehad met straatintimidatie. Hoewel ik me afvraag of deze kinderen volledig kunnen beseffen wat dit precies inhoud. Ik zag het zelf destijds als onhandig gebrachte vleierij. In hoeverre kunnen kinderen dit genormaliseerde gedrag herkennen als intimidatie? En nog iets wat ik me afvraag: als de helft van de 12 jarigen dit al ervaren, hoe zit het dan met alle kinderen die nog jonger zijn dan dat? 

De overtuiging dat het erbij hoort en dat de verantwoordelijkheid bij jezelf ligt, werd er bij mij ook ingestampt. Vervolgens werd dit op school weer bevestigd op 12 jarige leeftijd. Bij een docent op de middelbare school voelde ik me -samen met nog een aantal klasgenoten- onveilig en seksueel geïntimideerd. Toen we dit bespreekbaar maakten bij een vertrouwenspersoon, werden wij op de 'feiten' gedrukt dat we niet zomaar dit soort onwaarheden mochten verspreiden. Het kon zijn baan kosten. Hij had niets verkeerd gedaan, want wij moesten dan ook niet zulke 'uitdagende' shirtjes aantrekken. 

Dat het al zo veelvuldig voorkomt bij zulke jonge meisjes vind ik absurd. Ik kan het ook als argument gebruiken waarom seksuele intimidatie niet de schuld is van het slachtoffer. Want hoe kan een kind hier verantwoordelijkheid voor dragen? En wat zegt het over ons dat we sneller geneigd zijn om het slachtoffer veroordelend aan te kijken dan de dader? 

Conclusie 

Het is niet mijn verantwoordelijkheid hoe een ander zich gedraagt. Ook niet als ik door mijn gedrag of profilering iets bij een ander oproep. Het is begrijpelijk dat we geïntrigeerd raken van dingen om ons heen, van mensen om ons heen. Hoe je echter omgaat met die gevoelens, kun je zelf vormgeven. Gedrag veranderen kost natuurlijk tijd. Maar ik hoop dat we het erover eens kunnen zijn dat hoe je reageert volledig de verantwoordelijkheid is van de persoon die reageert. Hiernaast ben ik er ook van overtuigd dat de meeste mensen niet de bedoeling hebben om iemand een vervelend gevoel te geven. Toch komt het voor. En dan is het nu aan mij om te kiezen hoe ik daar dan vervolgens weer op reageer. In welke mate ik mijn profileren aanpas om mezelf te beschermen en in welke mate ik het kan loslaten om te kunnen doen wat ik wil. Oftewel: doe ik dat korte rokje aan of niet?