Dominant of grensoverschrijdend gedrag?

Artikel | Seksueel grensoverschrijdend gedrag 

Eerder gepubliceerd in Vlam magazine

Mannen worden niet verkracht en vrouwen zijn geen verkrachters

Een man hoort sterk te zijn, initiatief te nemen en dominant te zijn. De mannen moeten achter de vrouwen aan. Het zijn maatschappelijke stereotypen die nog steeds onder ons leven. Velen beweren dat mannen dominant zijn omdat ze vroeger jagers waren, deze uitspraak wordt later in het artikel ontkracht. Het bijbehorende stigma van de man is hierbij dat ze altijd seks willen hebben en vooral ook blij moeten zijn wanneer dit gebeurt. Toch krijgt ongeveer 1 op de 16 mannen in Nederland te maken met seksueel geweld (1).

Dit klinkt misschien niet veel, vooral als het vergeleken wordt met vrouwelijke slachtoffers, waarbij seksueel geweld 1 op de 3 voorkomt. Echter klinkt 1 op de 16 meer wanneer je het inbeeldt op school te zitten. Hier zijn vaak klassen van ongeveer 30 leerlingen. Stel je eens voor dat alle 30 leerlingen man zijn, dan zitten er statistisch gezien twee mannen bij jou in de klas die te maken hebben gehad met seksueel geweld. Hiernaast zou het me niet verbazen als het blijkt dat de aantallen van mannelijke slachtoffers nog veel hoger zouden zijn. Als man behoor je jezelf te kunnen verdedigen, helemaal van een vrouw, anders ben je geen ‘echte’ man. In de documentaire 'Vrouw slaat man' wordt het perspectief getoond van een mannelijk slachtoffer met een vrouwelijke dader (2). Een man wordt voornamelijk gezien als dader, niet als slachtoffer. Een slachtoffer is kwetsbaar en zwak en dat is nu eenmaal niet wat je volgens onze samenleving als man mag zijn. Toch is 6 procent in Nederland een vrouwelijke dader (3). Iedereen kan een ander pijn doen, daar zijn geen zichtbare kenmerken aan verbonden en sluiten bepaalde personen of doelgroepen niet per definitie uit. 

Wanneer een vrouw seksueel geweld heeft meegemaakt komt het regelmatig voor dat ze niet geloofd wordt, zelf beschuldigd wordt doordat ze het zou hebben uitgelokt en dat ze van zich af had moeten bijten: ook wel victim blaming genoemd. Victim blaming houdt in dat je het slachtoffer de schuld geeft van de situatie. Dit wordt niet altijd bewust gedaan, vaak komt dit voort uit het proberen te verklaren waarom de gebeurtenis tot stand is gekomen (4). Een aantal voorbeelden van victim blaming zijn: waarom ging je dan met hem mee naar huis? Waarom liep je daar dan ook alleen in het donker? Waarom heb je niets gedaan om het te stoppen?

De empathie naar een vrouwelijk slachtoffer is al nihil en dan te bedenken dat een man als slachtoffer helemaal niet sociaal geaccepteerd is in onze huidige maatschappij. Een man die zijn tranen niet mag laten vallen en zich niet kwetsbaar mag opstellen. Het lijkt me daardoor dan ook geen toeval dat er meer mannen zijn dan vrouwen die zich vergrijpen aan drank en drugs. Van alle personen die een alcohol- en/of drugsverslaving hebben in Nederland is 75% een man (5). De personen die dakloos zijn in Nederland zijn ook voornamelijk mannen, maar liefst meer dan 4 op de 5 is man; 84% (6). Van alle personen die zich suïcideren in Nederland is 68% man (7). Drank en drugs zorgt tevens voor ongeremdheid, wat het vervolgens weer lastiger maakt om de grenzen van de ander te herkennen en hier zorgvuldig op te anticiperen. 

Orgasmeren terwijl je wordt verkracht

Gedwongen penetratie van de man door een ander valt niet onder verkrachting volgens het wetboek. Het wetboek van strafrecht hanteert de volgende definitie van verkrachting: ‘‘Verkrachting is wanneer er tegen je wil in, onder dwang, iets wordt binnengedrongen in je lichaam’’ (8). Dit kan met een penis, een object of zelfs met een vinger zijn en valt dus onder verkrachting. Wanneer een man gedwongen wordt tot penetratie, is er geen sprake van verkrachting, maar enkel van seksueel geweld. Er wordt vaak gedacht dat als de ander seksuele opwinding toont, die persoon het waarschijnlijk toch wel wilde. Agnes van Minnen legt in haar boek Verlamd van angst uit dat de lichamelijke tekenen van seksuele opwinding niets zeggen over hoe je de ervaring beleeft (9). Je kunt stijf worden, nat worden en zelfs klaarkomen terwijl je emotioneel iets heel anders beleeft. Deze lichamelijke reacties kunnen puur automatisch zijn en zeggen niets over hoe prettig je het vond. Onze seksuele ervaringen komen dus lang niet overeen met onze lichamelijke reacties. Jouw lichaam doet niet altijd wat je wilt dat het doet en andersom kan dat ook voorkomen: je voelt je wel opgewonden maar er is geen lichamelijke reactie, bijvoorbeeld als je te veel alcohol hebt gedronken.

Hard to get of gewoon niet geïnteresseerd?

De mysterieuze persoon in de hoek van de bar, diegene leuk vinden die jou niet leuk vindt of die op een andere manier onbereikbaar is (10). Dit zou als tactiek ingezet kunnen worden door 'hard to get' te spelen. Wie hard to get speelt doet alsof die persoon moeilijk te veroveren is. Het lijkt op een kat- en muis spelletje: je vindt iemand leuk maar doet alsof diegene je totaal niet interesseert (11). Door niet geïnteresseerd te lijken kun je dus bewust of onbewust de interesse van een ander opwekken. Maar wat als je daadwerkelijk niet geïnteresseerd bent, hoe geef je dat dan aan als de ander denkt dat je hard to get speelt? De ander kan lastig inschatten of je daadwerkelijk niet geïnteresseerd bent of hard to get speelt. De persoon kan zich afvragen of de ander hen écht niet wilt of doet alsof en dat die vervolgens beter zijn best moet doen om de ander te versieren. Wanneer je hier werk van maakt ben je al bezig met grensoverschrijdend gedrag. De persoon gaf aan niet geïnteresseerd te zijn, iets niet te willen en daar ga jij overheen. Ook al speelt de persoon hard to get, wanneer iemand aangeeft iets niet te willen en je gaat verder, dan ben je bezig met grensoverschrijdend gedrag. Het is begrijpelijk dat er zo gedacht en gehandeld wordt: in onze huidige maatschappij wordt er verwacht dat mannen dominant moeten zijn. Uit ervaring is zelfs wellicht gebleken dat wanneer je je dominant opstelt, je dan ook vaker je zin krijgt; als ik die persoon nu ga zoenen dan wil die vast wel meer. Dit kan inderdaad zo uitpakken, maar het kan ook een andere oorzaak hebben dan dat die ineens wél geïnteresseerd is, namelijk: de persoon zegt nee en daar wordt niet naar geluisterd. Want wat heeft het voor zin om nogmaals nee te zeggen, als er niet naar geluisterd wordt? Het is eigenlijk heel logisch dat je erin meegaat en je gehoorzaamt aan de ander, dit doe je om de situatie te overleven. Wanneer je je verzet is de kans op overleving namelijk veel kleiner (12). In een artikel van opsporing verzocht wordt het volgende benoemd als het gaat om een overval op de werkvloer: “Hoe een winkelovervaller ook te werk gaat; het is in alle gevallen raadzaam om als werknemer te handelen volgens het RAAK-principe. Blijf rustig, accepteer wat er gevraagd wordt, geef geld of spullen meteen af en bekijk de dader om het signalement te onthouden. Voor uw eigen veiligheid is het van belang om altijd medewerking aan de overvaller te verlenen (13).” De kans op (meer) geweld wordt beperkt als je doet wat de dader van je vraagt. Bij seksueel geweld werkt dit net zo, het niet tegenwerken of zelfs meewerken zorgt voor een grotere overlevingskans en het heeft daarnaast de functie om het sneller voorbij te laten gaan. Dit heeft niets te maken met instemming (14).

Geen ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, toch?

Volgens D. Mukwege komt het geweld van man op vrouw voort uit de ongelijkheid tussen hen (15). Er wordt benadrukt dat het geen anatomische ongelijkheid is, maar iets wat in de opvoeding begint. Dat het de toxische, giftige mannelijkheid is die veel leed veroorzaakt, overal ter wereld -de druk om als man dominant te zijn.

Aan het begin van het artikel staat een stelling geschreven dat mannen dominant zijn omdat ze van oorsprong jagers zijn. Twee Engelse antropologen hebben dit onderzocht en kunnen dit ontkrachten. Ze bestudeerden groepsvorming bij twee nu nog bestaande jagers- en verzamelaarssamenlevingen, die als model stonden voor samenlevingen meer dan tienduizend jaar geleden. Een stam leefde in de Filipijnen, de ander in Congo. Uit het onderzoek wordt geconcludeerd dat de rollen van mannen en vrouwen bij jagers- en verzamelaarssamenlevingen gelijkwaardig was, ze stonden op gelijke hoogte (16). Mannen en vrouwen brachten evenveel calorieën binnen voor de groep en ook was gedeelde zorg voor de kinderen heel normaal. Wat de rollen veranderde, was de ontwikkeling van de landbouw zo'n tienduizend jaar geleden. Toen werd het opeens mogelijk om rijkdom op te bouwen en het ook door te geven naar een volgende generatie. Dat zorgde ervoor dat broers gingen samenspannen, waardoor de samenlevingsvorm veranderde. 

Nu we niet meer als nomaden leven, maar onze omgeving als bezit toe-eigenen, is daarbij ook macht en ongelijkheid ontwikkeld. In het boek de meeste mensen deugen van Rutger Bregman wordt hier uitgebreid aandacht aan besteed (17). Als je beweert dat er geen ongelijkheid in Nederland voorkomt tussen man en vrouw, wil ik je vragen of de volgende uitspraken een belediging, compliment of neutraal is: je slaat als een meisje, voor een meisje kan je dit best goed en je hebt verloren van een meisje. Om me heen zie ik dat dit eigenlijk altijd bedoeld en opgevat wordt als een belediging. Wanneer het tegen een jongen wordt gezegd, betekent het dat hij het niet goed (genoeg) doet. Dit impliceert dat een meisje minder vaardig/ kundig is.

En nu?

Mannen zijn dus niet van oorsprong jagers, dat is een excuus die we niet langer kunnen gebruiken. Het is de ongelijkheid tussen man en vrouw wat voornamelijk geweld van man op vrouw verklaard. Toch sluit dat niet uit dat enkel mannen daders kunnen zijn en vrouwen enkel slachtoffer. Wanneer we meer kunnen erkennen en accepteren dat mannen slachtoffer zijn, zouden zij zich meer comfortabel kunnen voelen om hun emoties te laten zien. Wat er vervolgens weer voor kan zorgen dat er minder opgekropte emoties -en daardoor destructief gedrag- uit voorkomt. 

Laten we hiernaast ook alsjeblieft het hard to get principe loslaten en elkaars grenzen respecteren wanneer die worden aangegeven. Zodat we geen situaties verkeerd hoeven te interpreteren en hierdoor (onbedoelde en/of onbewuste)  ongewenste intimiteit kunnen voorkomen. Deze ongewenste intimiteit kan voor veel personen erg naar zijn en wellicht onbewuste of onbedoelde -fysieke en/of emotionele- littekens nalaten. En tegelijkertijd kan het zijn dat je je van geen kwaad bewust bent, want je bent zo gesocialiseerd en hebt dit gedrag slechts geïnternaliseerd. Denk aan de lichamelijke reacties die automatisch opkomen wanneer er seksuele handelingen en dus ook seksueel geweld plaatsvindt. Als de ander een orgasme heeft en meewerkt, houdt dit niet perse in dat er sprake is van toestemming. Je weet pas of iemand erom vraagt, als die het daadwerkelijk vraagt. En je weet pas wat iemand wil als dat wordt besproken, dan hoef je het ook niet meer (onjuist) te interpreteren. Dit kun je toepassen op elk individu, want grenzen en gevoelens zijn persoonsgebonden.